در پایان کنفرانس گفتوگوی دروناسلامی که در منامه، بحرین برگزار شد، بیانیه پایانی تحت عنوان «ندای اهل قبله: یک ملت و یک سرنوشت مشترک» صادر گردید. این بیانیه با تأکید بر این نکته آغاز میشود که: «اساس و جوهر این فراخوان در وحدت «امت اسلامی» نهفته است، امتی که خالق آن، خداوند متعال، آن را یک امت واحد قرار داده است.» این بیانیه تأکید دارد که این وحدت همواره نقطه آغازین درست و استوار برای تقویت برادری میان مسلمانان است. این برادری تنها به بازتعریف هویتهای آنان یا ایجاد روابط نزدیکتر محدود نمیشود، بلکه بر درک الزامات وحدت آنان در مواجهه با چالشهایی که با آن روبرو هستند، تمرکز دارد.
این فراخوان به وجود تفاوتهای اعتقادی و دلایل آن اذعان داشته و روشن میسازد که هدف، حذف این تفاوتها نیست، بلکه حفظ برادری اسلامی، هم از نظر علمی و هم از طریق رسانهها، در کنار تأکید بر مشروعیت اختلافات اعتقادی است. این رویکرد بر پایه قاعده طلایی میراث اسلامی بنا شده است: «در مواردی که توافق داریم، همکاری میکنیم و در موارد اختلاف، یکدیگر را معذور میداریم.»
«فراخوان برادری اسلامی» برای تقویت درک علمی و اعتقادی، تشویق آزادی گردهماییهای علمی، و حمایت از این ابتکارات با تمام امکانات موجود طراحی شده است، در حالی که هوشیارانه در برابر هرگونه دعوت به تفرقه، درگیری و دشمنی ایستادگی میکند. چنین مسائلی تهدیدی جدی برای انسجام، وحدت و یکپارچگی امت اسلامی به شمار میروند. چالشها و تجاوزات هدفمندی که مسلمانان با آن روبرو هستند، تهدیدی مشترک است که قصد دارد وحدت آنان را بر هم زند و پیشرفتشان را متوقف سازد.
این بیانیه تأکید میکند که قرآن کریم، کتاب هدایت جاودان امت اسلامی، و پیامبر اکرم حضرت محمد (صلّی الله علیه و آله و سلّم)، آخرین پیامبر و خاتمالانبیا هستند. این دو، منابع دین اسلام، سرچشمه اعتقادات آن، چراغ هدایت دیدگاه ما، و سنگبنای مأموریت تاریخی ایمان محسوب میشوند. همچنین، این بیانیه مشروعیت تفاوت در فهم، نظر و موضعگیری را مورد تأکید قرار میدهد. تنوع، مشی الهی، طبیعت بشر و واقعیت بنیادی تاریخی و اجتماعی است— و مسلمانان نیز از این قاعده مستثنا نیستند.
این فراخوان تأکید داشت که آزادی، اساس مسئولیت و جوهره حسابرسی است. خداوند متعال به انسان آزادی اندیشه و عمل عطا کرده است و این آزادی، بنیان مسئولیتپذیری و امانتی است که به او سپرده شده است. اگر قرآن آزادی انتخاب در ایمان را تضمین کرده است، چنانکه میفرماید: « و بگو: دین حق همان است که از جانب پروردگار شما آمد، پس هر که میخواهد ایمان آرد و هر که میخواهد کافر شود» (سوره کهف، آیه ۲۹)، پس حق انتخاب مکتب فکری و رویکرد دینی حتی اساسیتر و انکارناپذیرتر است.
این فراخوان همچنین بر احترام متقابل میان رهبران مکاتب فکری دینی و پیروان آنها تأکید کرد، امری که هم از نظر شرعی واجب است و هم اکنون با اراده الهی، در این فراخوان جامع مورد اتفاق نظر قرار گرفته است. این فراخوان تأکید دارد که: «تمامی مسلمانان همچون خود ما هستند.» چنانکه خداوند متعال میفرماید: «پس به یکدیگر سلام کنید» (سوره نور، آیه ۶۱). هر مسلمان جزء جداییناپذیر از پیکره واحد امت اسلامی و عنصری اساسی از بافت آن است که تمامی مکاتب فکری و سنتهای اسلامی را در بر میگیرد.
این فراخوان بر لزوم توقف فوری و ضروری هرگونه اهانت به شخصیتهای هر فرقه دینی یا آسیب رساندن به آنان، و همچنین هرگونه بیاحترامی به یک مسلمان به دلیل تعلق مذهبی یا دیدگاههایش تأکید کرد. همچنین نسبت به مواضع و سخنان برخی خطیبان و سخنرانان که آگاهی کافی از شرایط و واقعیتهای امت خود ندارند، هشدار داد. چنین سخنانی موجب گسترش نفرت میان مسلمانان، تعمیق شکافها، و تهدیدی برای انسجام، امنیت و همبستگی امت واحد اسلامی، هم در حال حاضر و هم در آینده خواهد بود.
«فراخوان برادری اسلامی» تأکید داشت که تحقق اهداف آن، بهویژه در احیای واقعی روح امت واحد اسلامی، مستلزم یادآوری چندین اصل فراگیر، ارزشهای حاکم و اقدامات ضروری است. این اصول با جدیت و فوریت مطرح شدهاند که مهمترین آنها این است که وحدت امت اسلامی یک پیمان مقدس و یک میثاق مصون است.
این فراخوان تأکید کرد که درک متقابل و همکاری در تحقق الزامات برادری اسلامی، وظیفهای الزامی برای همه مسلمانان است. گفتوگوی اسلامی مورد نیاز امروز، که امت اسلامی به آن محتاج است، صرفاً یک گفتوگوی عقیدتی یا تقریبگرایانه نیست، بلکه یک گفتوگوی سازنده در جهت تفاهم است که تمامی عناصر وحدت را برای مقابله با چالشهای مشترک در بر میگیرد. این امر مستلزم پایبندی به آداب و اخلاق گفتوگو است. افزون بر این، نوسازی گفتمان اسلامی امری ضروری است تا زمینههای تفرقه از میان برداشته شود و صداهای افراطی در هر فرقهای منزوی گردند.
این فراخوان از نهادهای دینی، علمی، فکری و رسانهای خواست که بهصورت مشترک به فرهنگ نفرت و کینهورزی در میان مسلمانان بپردازند، چراکه این یک وظیفه اساسی است. همچنین بر اهمیت حکمت و شجاعت در نقد سازنده برخی باورهای فکری و فرهنگی سنتی تأکید کرد و تصریح داشت که میراث فکری تمامی مکاتب اسلامی خالی از خطاهای تفسیری نیست و این موارد باید مورد بازنگری و اصلاح قرار گیرند.
این فراخوان تأکید داشت که هدایت عالمان، نخبگان فکری و صاحبان اندیشه بهسوی تفاهم متقابل، مؤثرترین راه برای جهتدهی به افکار عمومی در میان تودههای مسلمان است. همچنین، مراکز علمی بزرگ اسلامی موظفند یک پروژه پژوهشی جامع را اجرا کنند که تمامی زمینههای اشتراک میان مسلمانان را در حوزه عقیده، شریعت و ارزشها مستند سازد. این پروژه تأثیر قابلتوجهی در افزایش خودآگاهی امت، اصلاح تصورات نادرست در میان جامعه اسلامی، ایجاد یک فرهنگ مشترک اسلامی، و تقویت رسالت انسانی آن خواهد داشت.
علاوه بر این، این فراخوان بر ضرورت حفظ پیام و گفتمان اسلامی از تأثیرات اختلافات سیاسی و فشارهای ناشی از آن تأکید کرد، چراکه این مسائل گاه منجر به تحریف ارزشها و احکام دینی برای منافع حزبی کوتاهمدت میشود. در این زمینه، رسانهها، بهویژه شبکههای اجتماعی، مسئولیت و وظیفه سنگینی بر عهده دارند تا از گفتمان مبتنی بر درگیری در میان مسلمانان فراتر رفته و از تحریک عوامل و انگیزههای آن خودداری کنند.