شرکت‌کنندگان در نشست چهارم کنفرانس گفت‌وگوی درون اسلامی – یک ملت، یک سرنوشت مشترک – که با عنوان «گفت‌وگوی درون اسلامی و مسائل شهروندی» برگزار شد، بر ضرورت تلاش‌های جمعی برای مقابله با چالش‌های معاصر، تقویت ارزش‌های مشترک و حفظ جوامع از تفرقه و گسستگی تأکید کردند.
این نشست به ریاست آیت‌الله دکتر سید مصطفی محقق داماد، رئیس گروه مطالعات اسلامی در فرهنگستان علوم ایران و رئیس مشترک ادیان برای صلح، برگزار شد.
دکتر نظیر محمد عیاد، مفتی اعظم مصر و دبیرکل مجمع پژوهش‌های اسلامی، تأکید کرد که مفهوم شهروندی در تعارض با اسلام نیست، بلکه دعوتی به عدالت، تفاهم متقابل و همبستگی اجتماعی است. وی به میثاق مدینه اشاره کرد که هویت‌های متنوع را به رسمیت شناخته و همزیستی جوامع مختلف را در یک دولت واحد تضمین کرده بود.
وی چندین ابتکار را برای مقابله با چالش‌های ناشی از گفتمان‌های فرقه‌ای و کاهش اعتماد اجتماعی پیشنهاد کرد، و خواستار تأسیس یک انجمن جهانی مستقل برای هماهنگ‌سازی تلاش‌ها برای نزدیک‌تر کردن نهادها، افزایش تفاهم و شهروندی و تضمین استقلال آنها شد. وی همچنین به اهمیت تقویت درک متقابل و ارتقای کارهای مشترک بشردوستانه بین مذاهب اسلامی در حوزه امدادرسانی و مبارزه با فقر و جهل، جهت تحکیم وحدت و تعلق اشاره کرد.
دکتر عمر الدرعی، رئیس سازمان امور اسلامی و اوقاف امارات، بر ضرورت گفت‌وگو برای جوامع منسجم و ثبات ملی تأکید کرد. وی بر اهمیت به‌کار گیری پلتفرم‌هایی مانند کنفرانس گفت‌وگوی درون اسلامی برای گفتمان پرمعنا تاکید کرده و خاطرنشان کرد که گفت‌وگو نه برای تحمیل عقاید بلکه برای درک متقابل است.
وی خاطرنشان کرد که گفت‌وگو، شهروندی مثبت را تقویت می‌کند و به عنوان ستونی برای ملت‌های قوی عمل می‌کند. او الگوی امارات متحده عربی را در ترویج گفت‌وگو، تنوع و ارزش‌های مشترک از طریق ابتکارات، سیاست‌ها و قوانین ساختاریافته، برای تضمین تعامل فراگیر و سازنده، برجسته کرد.
دکتر سید جواد محمد تقی الخوئی، دبیرکل مؤسسه الخوئی در نجف و رئیس کرسی یونسکو برای توسعه مطالعات گفتگوی بین ادیان در دانشگاه کوفه، تأکید کرد که اسلام بر دو اصل اساسی یعنی وحدت ایمان و وحدت کلمه استوار است.
وی بر اهمیت این اصول به‌عنوان چارچوبی برای کاهش شکاف‌های فرقه‌ای و ایجاد احساس تعلق مشترک تأکید کرد. وی خواستار گفتگوی محترمانه برای حفظ کرامت انسانی و تقویت نقش حوزه‌های علمیه نجف الاشرف و الازهر شریف در تقویت وحدت اسلامی شد.
وی همچنین به دیدار مرحوم سید عبدالمجید الخوئی از بحرین بیش از ۲۰ سال پیش اشاره کرد که از ایشان به گرمی توسط اعلی‌حضرت شاه حمد بن عیسی آل خلیفه استقبال شد. این دیدار در راستای آماده‌سازی برای کنفرانس گفت‌وگوی مذاهب اسلامی در سال ۲۰۰۳ شکل گرفت که با مشارکت بنیاد امام الخوئی به‌منظور ارتقای وحدت و تسامح اسلامی سازمان‌دهی شده بود.
سید محمدعلی ابطحی، معاون سابق رئیس‌جمهور ایران در امور حقوقی و پارلمانی و رئیس مؤسسه گفت‌وگوی بین‌ادیان، بر ضرورت تحلیل ریشه‌ای مشکلات و راه‌حل‌های گفت‌وگو بین مذاهب اسلامی تأکید کرد.
وی اشاره کرد که جهانی‌شدن، مهاجرت و انقلاب دیجیتال باعث افزایش تنوع فرهنگی و درهم‌تنیدگی جوامع شده است.
بااین‌حال، وی هشدار داد که علی‌رغم این پیشرفت‌ها، گفتمان‌های افراطی تصویری نادرست از اسلام ارائه داده و موجب افزایش اسلام‌هراسی شده است.
وی همچنین خاطرنشان کرد که گفتمان سنتی دینی اغلب مسائل معاصر را نادیده گرفته است و همین امر باعث ایجاد فاصله میان علمای دینی و نسل‌های جوان شده است. وی بر ضرورت همکاری بیشتر میان نهادهای دینی و دانشگاهی برای ایجاد چارچوبی مشترک در زمینه گفت‌وگوی دینی تأکید کرد.
شیخ دکتر عبداللطیف دریان، مفتی اعظم لبنان، تاکید کرد که اسلام دین مدارا، عدالت و اعتدال است. وی گفت و گو را یک اصل اساسی اسلام و زبانی جهانی برای تقویت احترام و درک متقابل توصیف کرد.
وی تأکید کرد که گفت‌وگوی معنادار مستلزم به رسمیت شناختن دیدگاه‌های مختلف است و این امر برای ساختن جامعه‌ای مبتنی بر شهروندی واقعی، مشارکت فعال، تحمل، عدالت و آزادی ضروری است.
شیخ دکتر دریان همچنین بر ضرورت ایجاد سازوکارهای ساختارمند برای تعامل ادیان و بین فرقه‌ها مبتنی بر خرد، گفتمان سازنده و احترام متقابل اشاره کرده و تاکید کرد که درک صحیح از گفتگو و آزادی بیان نشان دهنده احترام به خود و احترام به دیگران است.
شیخ طلعت تاج‌الدین، مفتی اعظم روسیه و رئیس اداره مرکزی روحانیان مسلمان روسیه، خواستار گسترش و تعمیق گفت‌وگوی درون اسلامی با الهام از اصول مندرج در میثاق مدینه شد. وی تأکید کرد که بحرین تحت حمایت شاه حمد بن عیسی آل خلیفه به یک پلتفرم کلیدی برای ابتکارات اسلامی جهانی تبدیل شده که هدف آن تقویت وحدت امت اسلامی است.
علی بن سید عبدالرحمن الهاشمی، مشاور امور دینی و قضایی در وزارت امور ریاستی امارات، تأکید کرد که کنفرانس گفت‌وگوی درون اسلامی بستری مهم برای تقویت تفاهم میان مذاهب مختلف اسلامی و دیدگاه‌های متفاوت است.
وی تصریح کرد که گفت‌وگوی مؤثر نیازمند گشودگی، حکمت و اخلاق است و تاریخ نشان داده که مشارکت در مباحثات پرمعنا برای رسیدگی به چالش‌ها ضروری است.
الهاشمی همچنین بر اهمیت گفتگو به عنوان موضوعی تکرارشونده در قرآن اشاره کرد و تأکید داشت که این کتاب روش‌های مختلفی را برای تعامل با افراد با عقاید متفاوت ارائه می‌دهد. وی بر ضرورت اولویت دادن به گفتگو در درون خود امت اسلامی برای ایجاد وحدت قوی‌تر تاکید کرد.
دکتر عمر بخیت محمد آدم، وزیر امور دینی و اوقاف سودان، نقش علمای دین در رسیدگی به چالش‌های امت اسلامی را ستود. وی تأکید کرد که مسائل مربوط به گفت‌وگو و شهروندی نیازمند راه‌حل‌های نوآورانه است، نه تکرار بحث‌های گذشته.
وی گفت‌وگو را پلی برای ثبات ملی، فراگیری اجتماعی و تفاهم بین مذاهب اسلامی دانست که موجب غنای تمدن اسلامی و بهره‌مندی ملت‌های مسلمان از آن خواهد شد.
